Το σώμα του εχθρού. Υπερβία και Δημοκρατία*.
*Τίτλος του βιβλίου του Alain Brossat, “ Le corps de l’ ennemi. Hyperviolence et democratie”, εκδ.La Fabrique, (1998)
O Αλαίν Μπροσσά ξεκινά το βιβλίο του με μια εκτεταμένη αναφορά στον Όμηρο, στο πρόσωπο του Αχιλλέα και στη τύχη που επιφύλαξε στο σώμα του κορυφαίου εχθρού του. Ο Αχιλλέας συμβολίζει στο ομηρικό έπος την απόρριψη κάθε κανόνα στην άσκηση της βίας, την χωρίς περιορισμούς εκδικητικότητα όταν αποφασίζει να εκδικηθεί τον θάνατο του Πάτροκλου, ο Αχιλλέας αποτελεί το πρόσωπο της αρχαϊκής βίας που εναντιώνεται στην πολιτική κοινότητα και στην αναγκαιότητα θέσμισης της τοτινής πολιτικής διανοίας.
Ο Έκτορας, πριν την τελική μάχη, προτείνει τον αμοιβαίο σεβασμό του ηττημένου σώματος «..Απρεπα εγώ το σώμα σου δεν θα χαλάσω, άν ίσως μου δώσει ο Δίας δύναμιν και την ζωήν σου πάρω..», ο Αχιλλέας αρνείται «..Μη μου προσφέρεις σύμβασες ω Έκτωρ μισητέ μου ..». Η συνέχεια, ραψωδία 22η, είναι γνωστή.
Η τύχη του σώματος, η εικόνα του σώματος του αντίπαλου μετά τη μάχη, δεν αποτελεί ένα εξαιρετικό γεγονός που αφορά το συγκεκριμένο ιστορικό έπος αλλά κάτι πολύ πιο σημαντικό, την πολιτική πρόταση της βίας χωρίς κανόνες η συμβάσεις, της βίας που υπερβαίνει το εθιμικό δίκαιο, αυτήν που επιμένει να οδηγεί κάθε σύγκρουση στη πιο ακραία αρχαϊκή της μορφή.
Φευγαλέες φιγούρες ανθρώπινων σωμάτων μέσα σε φόρμες χρώματος πορτοκαλί, άλλες εικόνες ευτελισμένων σωμάτων μπρος στα κλουβιά της φυλακής του Άμπου Γρέϊμπ, ο Αμπιμαέλ Γκουσμάν επιδεικνυόμενος σε κλουβί μετά την σύλληψή του, οι ερυθροταξιαρχίτες σε ομαδικό κλουβί στην αίθουσα του δικαστηρίου, τα μικροσκοπικά κλουβιά-απομονωτήρια των ισραηλινών φυλακών, η φυλακή του Αλκατράζ, που τώρα επιδεικνύεται σ’ ένα εκατομμύριο αμερικανούς επισκέπτες κάθε χρόνο εν είδει σωφρονιστικού προβληματισμού (..?), όλες αυτές οι εικόνες που ενσταλλάζονται συστηματικά στο υποσυνείδητό μας δεν αποτελούν μια απλή συμπτωματική ψύχωση δημοκρατικών, όπως αποκαλούνται καθεστώτων.
Το δεκάμετρο κλουβί-πηγάδι ως χώρος προαυλισμού των κρατούμενων, ως μελών της 17Ν, μέσα στη φυλακή του Κορυδαλλού, δεν είναι αποτέλεσμα θυμού και δεν παραπέμπει στον θυμό του Αχιλλέα.. Το σύγχρονο κράτος αντικατέστησε την αρχαϊκή πρόταση για την πρωτογενή βία στη μεταχείριση του σώματος του αντιπάλου, πρόταση που ωστόσο επιβιώνει έως σήμερα σε άλλες λιγότερο εξελιγμένες κρατικές μορφές, με την δική του έλλογη-ορθολογική και ένσκοπη πολιτική πρόταση.
Το κλουβί του Κορυδαλλού δεν αποτελεί συνεπώς μόνο μια πράξη βίας αλλά, κυρίως, μια μορφή βίας ως εικόνα και ως μήνυμα. Εικόνα και μήνυμα πού εμφυτεύεται στη ψυχή και στο νου του φυλακισμένου αντίπαλου, στη ψυχή και στο νου του φυλακισμένου κοινωνικού σώματος.
Η πρόταση του σύγχρονου κράτους δεν επιλέγει την πρωτογενή καθαρή βία αλλά την δευτερογενή-παράγωγη βία., αυτήν που κατακερματίζει και συνθλίβει την προσωπικότητα και την ηθική υπόσταση του αντιπάλου. Παράλληλα, συναντιέται με την πρόταση του Αχιλλέα, που επιδίδεται στην δημόσια «χάλαση» του σώματος του Έκτωρα, για το μήνυμα που οφείλει να εκπέμπει το νικημένο και ευτελισμένο σώμα του εχθρού. Το τρισχιλιόχρονο ομηρικό έπος παραμένει και σήμερα επίκαιρο καθώς η πρόταση του Εκτωρα για σεβασμό του ανθρώπινου σώματος σε συνθήκες πολέμου εξακολουθεί ν’ αποτελεί έκκληση ανθρωπισμού.
Οι καλύτεροι πολίτες αυτής της χώρας, απ’ όσους έχουν δημόσιο λόγο, εγκαλούν το κράτος για αναλγησία και εκδικητικότητα κι’ αποφαίνονται ότι αυτό κατάφωρα παραβιάζει τον σωφρονιστικό κώδικα που το ίδιο έχει θεσπίσει. Οι πολίτες αυτοί αποτελούν τα δυό τελευταία χρόνια, τις τελευταίες μέρες, μια μικρή ετερογενή πολιτική όαση σε σχέση με τους άλλους πολίτες, οργανώσεις και κόμματα που, ενώ διαθέτουν δημόσιο λόγο και συνηθίζουν να επικαλούνται δημοκρατικές ελευθερίες και δικαιώματα, ενώ ασκούνται σε κριτική έναντι του κράτους και του κοινωνικού συστήματος, τώρα απλά παρακολουθούν, αν παρακολουθούν, απλά «το σκέφτονται», αν σκέφτονται και πρακτικά σιωπούν.
Ομως, να εγκαλείται το κράτος δεν αρκεί. Το σύγχρονο κράτος, εδώ κι’ αλλού, δεν έχασε το καλό του συναίσθημα και δεν κυριεύτηκε από εκδικητικό συναίσθημα γιατί δεν διαθέτει συναίσθημα. Λειτουργεί ορθολογικά και υιοθετεί πολιτικές που εξυπηρετούν τα κυρίαρχα εγχώριά έως -και κυρίως- υπερεθνικά συμφέροντα. Παράλληλα, διαχειρίζεται πολιτικούς και κοινωνικούς συσχετισμούς και το, εξωγενές ως προς τον εαυτό του, δημόσιο συναίσθημα. Το πρόβλημα του ανθρωπισμού και το πρόβλημα του δικαίου είναι συνεπώς πρόβλημα μεταβολής των συσχετισμών, επιρροής και περιεχομένου του δημόσιου συναισθήματος.
Αν και το γραπτό του Μαρξ για την ιστορική αναμέτρηση του 1848 αναφέρει το γεγονός οτι η τότε συντακτική συνέλευση αναφέρει τους εξεγερμένους οχι μόνο ως εγκληματίες που έπρεπε να δικάσει αλλά ως (πολιτικούς-κοινωνικούς) εχθρούς που όφειλε να συντρίψει, κι΄αν αναφέρεται στη συντριβή του εχθρού μέσω της απατηλής, εν είδει «σκηνοθεσίας του αντεστραμμένου φόντου της πολιτικής», εφαρμογής του κράτους δικαίου απο την κοινοβουλευτική δημοκρατία, χρειάστηκε ο σύγχρονος κριτικός φιλοσοφικόϊστορικός στοχασμός του Β. Μπένγιαμιν, στα τέλη της δεκαετίας του ’70, να υπογραμμίσει και «υπενθυμίσει» ότι η κατάσταση έκτακτης ανάγκης έχει γίνει ο κανόνας για τις δημοκρατίες προσθέτοντας οτι «δεν είναι διόλου φιλοσοφικά αποδεκτό να διατυπώνεται έκπληξη για το γεγονός οτι μπορουν ακόμη τον 20ο αιώνα να συμβαίνουν αυτά που ζούμε». Για του λόγου το αληθές έρχεται ο Άλαν Ντέρσοβιτς, παρουσιαζόμενος ως ένας από τους πιο διακεκριμένους υπερασπιστές των πολιτικών ελευθεριών στις ΗΠΑ, να ισχυριστεί οτι η (κατ’ αυτόν) τρομοκρατία, που αποτελεί τον μεγαλύτερο παγκόσμιο κίνδυνο, γνωρίζει επιτυχίες όταν η διεθνής κοινότητα είτε υποχωρεί στις αξιώσεις των τρομοκρατών είτε προσπαθεί να κατανοήσει η εξαλείψει τις ριζικές (γενεσιουργές) αιτίες του φαινομένου. Αναλύοντας τούς τρόπους δράσης ο κ. Ντέρσοβιτς υποστηρίζει ότι η εξάλειψη του φαινομένου θα είναι αποτελεσματική «αν δεν υπόκειται σε νομικούς, ηθικούς και ανθρωπιστικούς περιορισμούς».
Το κλουβί του Κορυδαλλού μπορεί, αν διαμορφωθούν οι προϋποθέσεις, να φύγει, βελτιώσεις στο ειδικό καθεστώς κράτησης των πολιτικών κρατουμένων και στο γενικό καθεστώς κράτησης όλων των κρατουμένων μπορούν να επιτευχθούν. Ωστόσο, το καθεστώς της φυλακής ως τόπου συντριβής των κοινωνικών εχθρών και των μη ενσωματωμένων, των σημερινών πληβείων από τις σύγχρονες δημοκρατίες απαιτει ριζική μεταβολή των κοινωνικών και πολιτικών συσχετισμών. Ετσι, το ζήτημα αυτό θα μείνει για πολύ καιρό ακόμη ανοιχτό, όπως ανοιχτό παραμένει το ζήτημα της κοινωνικής και πολιτικής αντιβίας, το ζήτημα της αμφισβήτησης του μονοπωλίου της βίας απ’ το κράτος, όταν αυτή ασκείται στο κενό του κράτους δικαίου και στη προοπτική ενός άλλου δικαίου.
Τελικά, πιο κοντά στον ομηρικό Εκτωρα και για τον …γιό Έκτωρα . Ο νοών νοείτω.
