Τα θεμελιώδη διλήμματα της πολιτικής οικολογίας
Στην πολιτική οικολογία υπάρχουν βαθιές και ουσιώδεις διαφορές σε ζητήματα που αφορούν την ιδεολογία, τη θεωρητική εμπειρία, την πολιτική φυσιογνωμία, την οργανωτική συγκρότηση, τους ηθικούς κανόνες λειτουργίας των πολιτικών της σχηματισμών και βέβαια την κοινωνική-βιωματική-πρακτική εμπειρία της. Στα πιο πάνω ζητήματα, η συζήτηση και οι αντιπαραθέσεις που την περιβάλλουν έχουν γράψει ήδη τη μικρή τους ιστορία. Η μεγάλη τους, ωστόσο, ιστορία μέλλει σε τούτο τον νέο αιώνα να γραφτεί. Στον χώρο του σύντομου σημειώματος που ακολουθεί όλα αυτά τα ζητήματα δεν μπορούν ούτε σαν μικρά επιγράμματα να χωρέσουν. Ομως τα μεγάλα διλήμματα που ήδη αναδείχθηκαν τρεις και τέσσερις δεκαετίες τώρα είναι δυνατό ακροθιγώς να αναφερθούν. Να το επιχειρήσουμε:
Πολιτική οικολογία ή προ-πολιτικός, νεο-πολιτικός, υστερο-πολιτικός ή μετα-πολιτικός περιβαλλοντισμός; Αποτελεί η πολιτική οικολογία το νέο πολιτικό-πολιτισμικό παράδειγμα, αυτό που θα εκφράσει μεγάλα κοινωνικά ρεύματα του 21ου αιώνα, ή επίκειται, στις συνθήκες της σύγχρονης παρατεταμένης οικονομικής κρίσης, επικαιροποίηση ή/και αναγέννηση του πάλαι ποτέ σοσιαλιστικού-οικονομιστικού παραδείγματος;
Ομως, εάν αυτά είναι, κατά κάποιον τρόπο, τα γενικά ερωτήματα εκείνων που προσβλέπουν σε μια νέα πολιτική ιδεολογία και σε ένα νέο κοινωνικό σχέδιο, τα διλήμματα που γεννά η πραγματικότητα της παρηκμασμένης πολιτικής ζωής, όπου κι αν κανείς σήμερα την αναζητήσει, είναι μάλλον ειδικότερα και πολύ πιο «πεζά». Τέτοιας μορφής είναι και πολλά από τα διλήμματα που αντιμετωπίζει ο χώρος της εν Ελλάδι πολιτικής οικολογίας.
Στον χώρο αυτό, τον κοινωνικά πολλαπλό και πολυεπίπεδο, όπως οι περισσότεροι άλλωστε σήμερα πολιτικοί χώροι, τον τελευταίο καιρό εκδηλώθηκαν δημόσια οι εσωτερικές του εντάσεις. Οι «παλιοί» του χώρου αυτού δεν εξεπλάγησαν βέβαια, καθώς η ιστορία των κρίσεών του ξεκινά πριν από περίπου 25 χρόνια. Τότε ήταν η εποχή των «Οικολόγων Εναλλακτικών».
Εκτοτε όμως κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι. Σήμερα η κρίση των Οικολόγων Πράσινων είναι διαφορετική, καθώς εκδηλώνεται μέσα στη γενική κρίση. Μια κρίση που διαπερνά την κοινωνία και όλους τους πολιτικούς σχηματισμούς, οδηγώντας κάποιους στην εξαφάνιση κι επιτρέποντας σε μερικούς, ελάχιστους, να γνωρίσουν μέρες ανόδου, εφήμερες ή μονιμότερες, σύντομα θα το μάθουμε.
Αυτή η ιστορική συγκυρία γνωρίζει, παράλληλα, και τις μεγαλύτερες, μετά τη Μεταπολίτευση, μετακινήσεις πολιτικών πληθυσμών. Σε αυτή τη συγκυρία ο πολλά υποσχόμενος, αν και μέχρι τώρα αυτοεγκλωβισμένος, χώρος της πολιτικής οικολογίας δεν μπόρεσε να αποκρύψει τα -κοινά στους περισσότερους πολιτικούς σχηματισμούς- προβλήματα και διλήμματά του.
Οι Οικολόγοι Πράσινοι της καθ’ ημάς πολιτικής οικολογίας, στο σταυροδρόμι που βρέθηκαν πριν από λίγο καιρό, κλήθηκαν να αποφασίσουν προς ποια κατεύθυνση θα πορευτούν. Και τότε ξέσπασε η τελευταία, δύσκολη, αλλά ίσως και η μόνη ελπιδοφόρα τους κρίση.
Τα διλήμματα:
1. Άχρωμος και άοσμος περιβαλλοντισμός ή ριζοσπαστική κοινωνική-πολιτική οικολογία;
2. Οικολογία τύπου «Brand name μάρκετινγκ», οικολογικές πρακτικές πράσινων εγχειριδίων ή οικολογισμός βιωματικής εμπειρίας, ολοκληρωμένης πρότασης, κοινωνικής οργάνωσης, συνειδητοποίησης, κινητοποίησης και συλλογικής πράξης;
3. Συστημική ενσωματωμένη οικολογία ή αντισυστημική κοινωνική-πολιτική οικολογία, ως φορέας ενός νέου ηθικού, αξιακού, πολιτισμικού λόγου;
4. Πολιτική οικολογία ελεγχόμενη από μια -κατά τη φαντασία της- οικολογική ελίτ ή κοινωνική-πολιτική οικολογία που συνδέεται με τον λαό και επιδιώκει να γίνει κτήμα του;
5. «Οικόσιτη» πολιτική οικολογία αυτοεξαντλούμενη στην έκδοση δελτίων Τύπου, σε θεσμικές παραστάσεις ρουτίνας και «πολιτικά ορθές» παρεμβάσεις ή κινηματική οικολογία γέννησης δράσεων που φτάνουν στην πολιτική ανυπακοή;
6. Γραφειοκρατικό-επαγγελματικό κόμμα προσωπικού παραγοντισμού, μικρο-φεουδαρχικής ή μικρο-ιερατικής δομής ή κόμμα-κίνημα δημοκρατικών και ηθικών αρχών, αμεσοδημοκρατικό, αποτελεσματικό, εδραιωμένο στον εθελοντισμό, στην ισότιμη και ελεύθερη εσωτερική ζωή;
7. Κόμμα υποκείμενο σε προσωπικές οικονομικές εξαρτήσεις από διεθνείς οργανισμούς, το κράτος, ή/και την οικονομική ολιγαρχία ή κόμμα διαφάνειας που απορρίπτει τις πολύμορφες επαγγελματικο-πολιτικές ασυμβατότητες;
8. Πολιτική οικολογία των επαγγελιών, των γενικόλογων συνθημάτων, των εξωπραγματικών ωραίων προτάσεων, ή πολιτική οικολογία της πικρής σκληρής αλήθειας, των τολμηρών διαγνώσεων, των επεξεργασμένων και εφικτών προτάσεων που μπορούν να αποτελέσουν τομή αλλά και ελπίδα για ένα νέο δρόμο;
9. Θεματικός εκλεκτικισμός ή γενικό σχέδιο με εξειδικευμένες προτάσεις για την κοινωνική και οικονομική ανασυγκρότηση της χώρας;
10. Κόμμα μη ανανεώσιμων «ηγετικών πόρων» ή πολιτικό κίνημα που ανανεώνεται;
11. Μονοσήμαντος και υποτελής ευρωπαϊσμός ή ριζική αναδόμηση του ευρωπαϊκού σχεδίου;
Εκθέτοντας παραπάνω ορισμένα από τα διλήμματα που απασχολούν σήμερα την πολιτική οικολογία, δίνεται μια πρώτη πολιτική απάντηση σε εκείνους που δεν αποδέχθηκαν τη βούληση των πολλών για αλλαγή, στους Ο.Π., διαχωρίστηκαν και συνέχισαν τον δικό τους παλιό, γνώριμο δρόμο.
Η οικολογία και η πολιτική οικολογία περισσότερο, βλέπουν τον άνθρωπο σαν μέρος της φύσης. Επειδή όμως η τωρινή κοινωνία δεν προέκυψε από παρθενογένεση αλλά είναι αποτέλεσμα της ιστορίας και των επιλογών που έκαναν οι προηγούμενες κοινωνίες , είμαστε υποχρεωμένοι να εξετάζουμε και τον παράγοντα ιστορία όταν κρίνουμε –προτείνουμε ή αξιολογούμε πολιτικές. Το πόνημα του Β. Πισσία με τίτλο «τα θεμελιώδη διλήμματα της πολιτικής οικολογίας» διατυπώνει 11 διλλήματα που και καλά είναι θεμελιώδη για την πολιτική οικολογία αλλά επί της ουσίας είναι λυμένα από την εμφάνιση της στην παγκόσμια πολιτική σκηνή. Αυτό οφείλεται στην προσέγγιση των αρχών και των στόχων της οικολογίας μέσω πολλών ιδεολογιών και πολιτκοκοινωνικών θεωρειών.
Η διαλεκτική προσέγγιση της οικολογίας (το ίδιο είναι είτε προσδιορίζεται σαν πολιτική είτε όχι) έχει αρχές. Οι αρχές αυτές δέχονται ότι ο άνθρωπος είναι αναπόσπαστο μέρος της βιόσφαιρας και ότι η «ηγεμονία» του στην φύση αποτελεί πηγή ευθύνης ως προς την φύση και όχι πηγή δικαιωμάτων. Οι αρχές αυτές δέχονται ότι δεν είναι δυνατόν να αποδεχόμαστε τέτοιας μορφής και έντασης, διαφοροποιήσεις, στο επίπεδο ζωής των κοινωνιών και των ανθρώπων όπως αυτές που βιώνουμε σήμερα και ταυτόχρονα δέχεται ότι ισχύουν τα ανθρώπινα δικαιώματα καθώς επίσης και ότι η καλλίτερη προσέγγιση στην διαχείριση των οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων που προκύπτουν από την συγκρότηση των κοινωνιών είναι η Δημοκρατία (την ονομάζει αμεσοδημοκρατία για να την διαχωρίσει από την ψευτοδημοκρατία που επικαλείται ο δυτικός κόσμος) . Πηγή αυτών των αρχών είναι η καθημερινότητα και ο επιστημονικός ρεαλισμός που βιώνει και μετράει τόσο την ζημιά που κάνει ο άνθρωπος στην βιόσφαιρα όσο και η συνειδητοποίηση ότι οι εφαρμοζόμενες πολιτικές τροφοδοτούν έναν φαύλο κύκλο που δεν επιτρέπει στις κοινωνίες να λειτουργήσουν εναλλακτικά και προς μια βιώσιμη κατεύθυνση.
Ειδικά το θέμα της δημοκρατίας ,της ισότητας των ανθρώπων και της πλήρους αποδοχής της διαφορετικότητας στις κοινωνίες και στα μέλη τους, δεν προέκυψε μέσω ενός θεωρητικού ευδαιμονισμού αλλά από την επιστημονική προσέγγιση της οικολογίας που ενώ δέχεται την εξέλιξη μέσω του ανταγωνισμού των ειδών ταυτόχρονα αποδεικνύει ότι πηγή της επιβίωσης των ειδών αποτελεί η ποικιλομορφία τους.
Μια τεράστια διαφορά από τις πολιτικές ιδεολογίες που κυκλοφορούν αποτελεί το γεγονός ότι η οικολογία δεν είναι ένας ακόμα «-ισμός» η οικολογία αποτελεί τρόπο ζωής του καθένα που την αποδέχεται ……δεν είναι μια ιδεολογία που κάποιοι επιλέγουν να την υποστηρίζουν ή όχι. Αποτελεί έναν τρόπο ζωής που καθημερινά το άτομο και η κοινωνία κατακτούν με μικρά βήματα έναν οικολογικό τρόπο ζωής. Για τον λόγο αυτό προσδιορισμοί όπως ριζοσπαστική (ή ότι άλλο σκεφτεί ο καθένας) δεν έχουν ουσιαστικό νόημα και είναι κενοί περιεχομένου. Η οικολογία δεν έχει ταμπού άρα είναι εξορισμού ριζοσπαστική και δεν χρειάζεται κανένα επιθετικό προσδιορισμό. Όπου χρησιμοποιούνται τέτοιοι προσδιορισμοί απλά σημαίνει ότι αναιρείται η οικολογία και το όνομα χρησιμοποιείται παραπλανητικά.
Έχει επικρατήσει να προσεγγίζεται η οικονομική και πολιτική ανάλυση στην βάση της μαρξιστικής θεωρίας και σε αυτό δεν υπάρχουν διαφωνίες ακριβώς επειδή δίνει τα εργαλεία στο να προσεγγιστούν πρακτικά, οι αρχές της ισότητας της δημοκρατίας και της αειφορίας ενώ στέκεται σκωπτικά απέναντι στις φιλελεύθερες θεωρίες ακριβώς επειδή προάγουν τον καπιταλισμό που ιστορικά έχει αποδειχτεί αντίθετος στις παραπάνω αρχές. Ταυτόχρονα όμως αποδέχεται και γίνεται συνοδοιπόρος με όλες τις πολιτισμικές ή θεωρητικές τάσεις που λειτουργούν στην βάση των αρχών της οικολογίας και δεν τις αντιμετωπίζει σαν βαρίδια αλλά σαν πηγή ποικιλομορφίας και δημιουργικότητας που θα εξασφαλίσουν την εξέλιξη ( η οικολογία δεν είναι στατική αλλά εξελίσσεται διαρκώς).
Η οικολογία αντιμετωπίζει ένα θεμελιώδες πρόβλημα …και αυτό είναι να μπορέσει να μεταλαμπαδεύσει τον τρόπο ζωής στο μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού και έτσι να υπερισχύσει δημοκρατικά…σε αυτό το αγώνα υποστηρίζει τις τεχνολογίες που σέβονται το περιβάλλον αλλά ταυτόχρονα παλεύει ενάντια στο να γίνουν έρεισμα σε πολυεθνικές με στόχο να αποκτήσουν μεγαλύτερη ισχύ στα πλαίσια του οικονομοπολιτικού ανταγωνισμού τους. Οι θεωρητικοί της αριστεράς έχουν λύσει το πρόβλημα με την ‘’επανάσταση’’ κάτι που δεν είναι αποδεκτό για τους οικολόγους αφενός γιατί η επανάσταση συνοδεύεται με καταστροφή και θυσίες σε ανθρώπινες ζωές αλλά και επειδή πλήττεται αφάνταστα το φυσικό περιβάλλον. Για την οικολογία ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα ……αλλά ο σκοπός είναι τα μέσα.
Στο άρθρο του Β Πισσία βλέπουμε να ξετυλίγεται με αγωνία μία ανάλυση για έναν οικολογισμό που αποτελεί διέξοδο στα αδιέξοδα της αριστερής θεωρίας…Πρέπει να παραδεχτούμε ότι από αυτό τον δρόμο έχουν έρθει πολλοί στην οικολογία , όμως όσο η οικολογία δεν αποτελεί τρόπο ζωής και μένει στην θεωρία, είναι κενή περιεχομένου…..και δεν μπορεί να αποτελέσει πολιτική λύση. Αυτό αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι όλες οι πολιτικές παρατάξεις έχουν προγραμματικές θέσεις για την οικολογία αλλά βιώνουμε ότι δεν υπάρχει ουσιαστικό αποτέλεσμα. Πρέπει να τονίσουμε ότι αυτό δεν αποτελεί αποτυχία του προγράμματος τους αλλά είναι αποτέλεσμα του ότι βλέπουν την οικολογία στατικά και απομονωμένη τόσο από την εξέλιξη των κοινωνιών όσο και από την φύση. Με αυτό τον τρόπο όμως η οικολογία παύει να είναι οικολογία και γίνεται μια απλή διαχειριστική πρακτική.
Ο αγώνας της οικολογίας απέναντι σε κοινωνίες όπως η Ελληνική είναι δύσκολος γιατί πρέπει να απαντήσει τόσο σε επίπεδο πολιτικής και τεχνολογικής διαχείρισης ότι υπάρχουν τρόποι να αντιμετωπιστούν τα άμεσα (και όχι μόνο) περιβαλλοντικά προβλήματα , αλλά ταυτόχρονα να αντιταχτεί σε οργανωμένα συμφέροντα που προβάλλουν τις ίδιες πρακτικές και τεχνολογικές λύσεις με σκοπό να αποκτήσουν οικονομική και πολιτική εξουσία. Την ίδια στιγμή πρέπει να εκπαιδεύσει τους πολίτες να αλλάξουν τρόπο ζωής και να σταματήσουν να αποδέχονται λύσεις ‘από πάνω’ αλλά να συμμετέχουν ισότιμα και με πάθος ώστε να αναδειχτούν λύσεις από τα κάτω προς τα πάνω.
Οι αναλύσεις όπως αυτή του Β Πισσία αντί να βοηθούν, μεγεθύνουν το πρόβλημα . Οδηγούν τα άτομα που αγωνίζονται στην κατεύθυνση μια προσωπικής εξέλιξης με στόχο έναν οικολογικό τρόπο ζωής , να εγκαταλείψουν την προσπάθεια τους και να σπαταλήσουν την ζωή τους σε διαμαρτυρίες ενάντια σε έναν απροσδιόριστο θεωρητικό εχθρό. Ουσιαστικά αντιμετωπίζει την οικολογία στατικά και ξεκομμένη από την κοινωνία .
Αν θα μπορούσε να γίνει μια ουσιαστική κριτική στον φορέα της πολιτικής οικολογίας στην Ελλάδα αυτή είναι ότι δεν μπόρεσε να διαχειριστεί αποτελεσματικά την ποικιλομορφία των απόψεων στην προσέγγιση των στόχων – αρχών της οικολογίας ….. μέχρι εκεί …τα υπόλοιπα δείχνουν ή άγνοια ή σκοπιμότητες.
Αγαπητέ Βαγγέλη
Σε ένα κείμενο μεστό νοημάτων βλέπουμε ένα ουσιαστικό θέμα. Την ανάγκη να προχωρήσουμε πραγματικά σε ρήξη με τη νεοταξική παρακμή και το κάλπικο ευρωπαικό παραμύθι της Χρηματοκονόμας. Θα αποτολμήσω όμως και μια φράση αμφισβήτησης. Πιστεύω ότι ο καθένας μας βλέπει πάντα τον κόσμο μέσα από το δικό του πρίσμα. Έτσι πολλοί σύντροφοι εκφράζουν τις δικές τους προσωπικές “διλληματικές” παραστάσεις, σε πρόσωπα και καταστάσεις που σε αντικειμενικό επίπεδο (αν υπάρχει είναι άλλο θέμα)δεν είναι έτσι, ή δεν είναι “τόσο” έτσι. Η διλημματική συγκρουσιακή τάση, κυρίαρχη στον ελληνικό πολιτικό αλλά και κοινό ψυχισμό θα πρέπει να μας προβληματίσει. Μα κάποιος θα πεί, τι λες? πατηρ πάντων πόλεμος. Και φαίνεται ότι και στη δική μας περίπτωση είναι έτσι. Είναι όμως?
Οι οικολόγοι δεν θα έπρεπε να συνεχίζουν να αγνοούν το παρακάτω θέμα http://psekasmata.blogspot.gr/2013/09/greenpease.html